Rất nhiều công chúng khi nhắc tới lụa tơ tằm, đều nghĩ đến đó là một chất liệu vải rất bóng, mềm và đẹp. Hình dung đó là đúng, nhưng chưa nắm bắt đầy đủ về lụa tơ tằm. Chính vì sự hiểu biết chưa vừa đủ này về lụa tơ tằm, mà người tiêu xài dễ bị lừa lật bởi các loại vải có tính chất tương tự với tơ tằm. Từ đó dẫn tới tình trạng, người tiêu dùng hoang mang, không nhân thức đâu là lụa tơ tằm, và lụa tơ tằm có những loại nào? Và chọn lựa loại nào thì thích hợp với bản thân mình.
Bài viết này sẽ tổng phù hợp những tin tức cơ bản nhất về nghề đóng chai lụa tơ tằm. Nhằm cùng cấp cho bạn một cái nhìn tổng quan về lụa tơ tằm, các loại sợi lụa tơ tằm và ứng dụng của từng loại lụa tơ tằm.
Nghề nuôi tằm
Nghề nuôi tằm lấy tơ đã mở đầu ít nhất là 5.000 năm từ TQuốc và được lăng xê dần tới các nước Hàn Quốc, Nhật Phiên bản, Ấn độ và Phương Tây. Riêng ở nước ta, nghề trồng dâu nuôi tằm cũng đã hiện ra trong khoảng thời Hùng Vương.
Nghề nuôi tằm được nhân thức đến như trồng dâu nuôi tằm. Có 4 loại tơ tằm tự nhiên: tơ tằm dâu, tơ tằm thầu dầu lá sắn, tơ tằm sồi và tơ tằm tạc .Tơ tằm dâu choán 95% sản lượng tơ trên trái đất.Mặc dù có phổ thông loài tằm nhả tơ, chỉ có loại tơ sợi được chế biến bởi loài Bombyx mori (tiếng Latin: “sâu tằm của cây dâu tằm)- là ấu trùng của các loài sâu bướm tơ tằm dâu và một vài loài khác trong cùng một chi, được sử dụng trong lĩnh vực công nghệ tơ lụa thương mại nhờ thuộc tính dễ chăm sóc và chất lượng sợi tơ tằm của chúng. Đây là loài sâu tằm được thuần hóa từ loài hoang dã, nó hoàn toàn dựa vào tham gia con người và không có mặt trong tự nhiên hoang dại.
“Con Tằm”, về mặt kỹ thuật, ko phải là một con sâu mà là ấu trùng của con ngài. Tất nhiên, để cho đơn giản và nhất quán, chúng ta sẽ sử dụng từ con tằm trong suốt bài viết này.
Ấp trứng
Quá trình đầu tiên của quá trình đóng chai tơ lụa là đẻ trứng, trong một không gian được giữ vững chẳng hạn như một hộp nhôm đã được rà soát để đảm bảo không lây truyền bệnh, dân gian ta thì dùng một cái bát úp trên một tờ giấy bản, con ngài cái đẻ một lần 300 tới 400 trứng. Kích thước của mỗi trứng bằng đầu kim, có hình bầu dục, bé dại dẹt, vỏ cứng, màu trắng sữa, hoặc hơi quà, trên vỏ trứng có phổ quát lỗ khí. Khi ngài đẻ xong xuôi thì cánh tơi tả, mệt mỏi, phấn trôi khỏi chính mình Con ngài cái chết phần nhiều ngay lập tức sau khi đẻ trứng và con ngài đực cũng chỉ sống được thêm một thời điểm ngắn sau đó. Con ngài có phần miệng bị thoái hóa, nó không ăn được trong thời gian trưởng thành ngắn ngủi của chính mình.
Màu sắc trứng đổi mới theo giống tằm và thời gian phát dục: Giống độc hệ và lưỡng hệ kén trắng, khi mới đẻ, trứng có màu tiến thưởng đậm. Trong thời kỳ phát dục của trứng, màu sắc của trứng chuyển đổi như sau: Giống độc hệ và lưỡng hệ (trứng có nghỉ đông) trứng chuyển từ màu trắng sang màu hồng (sau đẻ 36-48 giờ), rồi chuyển sang màu nâu đậm hay còn gọi là màu đen (sau đẻ 72 giờ). Khi trứng chuyển sang màu nâu đậm thì trứng khởi đầu đi vào công đoạn nghỉ đông và màu nâu đậm được duy trì trong suốt công đoạn nghỉ đông của trứng. Người ta ứng dụng công đoạn nghỉ đông của trứng để chuyển vận. Giống đa hệ (trứng không nghỉ đông) thì trứng chuyển từ màu tiến thưởng sang điểm đen (trên bề mặt trứng sinh ra một điểm đen) sau khi đẻ 5-6 ngày, và sau cùng toàn thể bề mặt trứng có màu xanh xám (sau khi đẻ 9 ngày) gọi là trứng ghim.
Những quả trứng bé bỏng của con ngài được ấp cho tới khi nở thành ấu trùng (con tằm). Trứng tằm muốn nở đều, tập trung, cần ấp nhiệt độ 25-26oC, ẩm độ 80-90%, ánh sáng tự nhiên. Chừng mực mười ngày sau, trứng tằm đổi từ màu trắng sang màu đen Khi trứng ghim, cần bảo quản tối hoàn toàn 01 ngày để khi được tiếp xúc ánh sáng tằm nở đều. Độ 3, 4 ngày sau nữa, nở thành những con sâu ốm bằng đầu tăm, lớn bằng tăm xỉa răng, dài chừng1/2 cm, giống như đám sâu lúc nhúc có màu xanh xám đậm hay màu đen, có lông, có chân, có đầu, có miệng và có răng.
Quá trình cho tằm ăn
Tằm nở ngày nào được nuôi riêng ngày ấy, trong thời gian đó chúng ngủ và lột xác bốn lần, mỗi lần được định danh thêm 1 tuổi.
Sau khi nở, tằm được đặt trong một lớp đệm như nong nia và ăn một vài lượng lớn lá dâu non hay bánh tẻ, sử dụng dao sắc thái thật ốm như thái thuốc lào rồi rắc nhẹ lên bản thân tằm. Khi nào tằm ăn hết thì lại rắc ngay lớp khác, suốt đêm ngày chia khoảng 10 bữa. Lá dâu phải tinh khiết, không được trồng gần ruộng trồng thuốc lào, ớt hay cây cỏ khác mà có hơi mùi thuốc trừ sâu là xem như lá dâu ấy vứt. Tằm cũng có thể ăn Osage màu da cam là một cây họ dâu tằm hoặc rau diếp tất nhiên tằm ăn lá dâu tằm đóng hộp tơ tằm tốt nhất, màu tơ cuốn hút nhất. Mỗi ngày còn phải vệ sinh, thay tằm. Vì chỗ tằm ăn còn lại những xơ lá và phân tằm; phải giỡ tằm đem sang nong khác, rồi bỏ chỗ xơ lá và phân tằm đi, thứ này làm cho đồ bón cây tốt. Nuôi tằm khó nhọc hôm sớm, bởi vậy bình dân xưa có câu: “Làm ruộng ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng”.
Tằm ăn tương tự bốn ngày thì chính mình quà ra, nằm yên ổn không ăn nữa gọi là tằm ngủ. Khi 90% tằm ngủ thì người nuôi tằm hoàn thành cho ăn. Tằm chuẩn bị ngủ, có màu bóng tiến thưởng, ăn ít dâu. Bên cạnh tằm ngủ, cần yên ổn tĩnh, ánh sáng yếu, hạn chế gió lùa và động mạnh tham gia nong, đũi.
Tằm ngủ, ngưng ăn dâu, ít nhúc nhắc, đầu ngấc cao, sau 20-24 giờ tuỳ theo mùa, lột xác, chuyển sang tuổi sau, tằm dậy. Tằm lột lớp da đen sì trước tiên, trở nên màu xanh rất nhạt và lại khởi đầu ăn quay về. Tằm dậy 95% thì cho ăn lại, bữa đầu tiên cho ăn lá dâu tươi, thái nhỏ dại hơn bữa thứ 2 trở đi.Lúc này vẫn phải thái lá dâu nhưng thái hơi lớn cũng được. Sau bốn ngày nữa, lại ngủ, lại lột da, lại dậy ăn trở lại; lần này màu da xanh thêm và nhẵn chứ không có lông nữa. Lại ăn lại ngủ cùng thời gian như trước. Nghĩa là ngủ ba lần rồi dậy ăn. Nuôi tằm con tuổi 1,2,3 có tác động rất lớn tới kết quả nuôi tằm lớn tuổi 4,5. Tằm lên hai, dài cỡ 1cm. Tằm lên ba, 1,5cm. Tằm lên bốn, cỡ 3cm, còn màu xanh xám; Tằm lên năm, trong giai đoạn ăn rỗi, cơ thể tằm lớn lên rất nhanh, 8,000 – 10,000 lần so với tằm mới nở, bằng đầu đũa ăn cơm, dài chừng mực 4,5cm.
Tằm tuổi 4 ăn 10%, tuổi 5 ăn 80% lượng dâu của cả lứa. Tính trung bình, tằm sẽ ăn chất liệu thực vật gấp 50.000 lần trọng lượng lúc đầu. Thời kỳ này, tằm bài tiết phổ thông, sức đề kh.á.n.g yếu dễ bị măc bệnh.
Khi đến lần ngủ thứ tư, và cũng là lần sau cùng trong đời tằm, rồi trở dậy thì tằm lớn gần bằng ngón tay út, lần này gọi là tằm ăn rỗi. Lúc này thì rắc cả lá dâu hoặc cả cành bé dại cũng không sao, tằm ăn rất với tốc độ cao, rất khỏe. Người nuôi tằm chạy dâu bở hơi tai! Cả ngày cả đêm ăn tới 15, 16 bữa. Mỗi ngày phải thay tằm nhì lần. Bận rộn nhất là quá trình này. Trong nhà tằm lúc nào cũng nghe tiếng rì rào vì hàng trăm răng tằm nghiến vào lá dâu. Tằm trở thành màu xanh lục thẫm rất đẹp, da căng bóng.
Tằm con có tài năng chịu được nhiệt độ cao, ẩm độ cao hơn tằm lớn và s.i.n.h l.ý cũng khác tằm lớn nên cần được chăm nom cẩn thận. Chấm dứt cho ăn dâu quá sớm trước khi ngủ, cho tằm ăn quá muộn sau khi dậy đều khiến cho tằm đói, cơ thể suy nhược, giúp cho bệnh tạo ra.Tằm lớn cần nuôi dưỡng trong môi trường thông thoáng, không khí luân chuyển, trong sạch, hạn chế gió lùa mạnh và ánh sáng trực xạ.
Trong khoảng sáu tuần tằm ăn hồ hết liên tiếp. Sau khi phát hành đến kích thước tối đa của nó từ 6 tuần, nó dừng ăn, thay đổi màu sắc, và nặng hơn khoảng 10.000 lần khi nó nở. Tuổi 5 cho tằm ăn dâu toàn vẹn, sau 6-8 ngày tằm chín. Tằm chín da láng bóng, tằm ngưng ăn dâu, có khuynh hướng bò đi sắm nơi phù hợp khiến cho tổ. Khi có ít ra 1/3 cơ thể con tằm có màu trong suốt là thời gian tằm đã sẵn sàng để đóng kén.
Đóng kén
Khi tằm chín tiến thưởng, được bắt lên né đóng kén, phải thật với tốc độ cao tay để tằm hạn chế khỏi cay mắt.
Né là tấm phên đan bằng tre, có những lỗ hổng vuông rộng mỗi bề độ mười phân. Nhặt tằm đã chín bỏ tham gia né, đem để ra chỗ hơi có ánh nắng. Khi tằm đang đóng kén, người nuôi phải “hong nắng” và “sưng sấy” sao cho kén khô, thơm để khi ươm tơ kén không bị tan, cho sợi tơ tiến thưởng óng, dễ dãi cho người ươm tơ.Thiếu ánh nắng, tằm làm kén không được đẹp, vì trước khi nhả tơ khiến kén, tằm… đi tiểu lần đầu và là lần cuối trong đời tằm rồi mới bắt đầu làm cho kén. Ánh nắng nhẹ khiến cho khô nước giải tằm và kén sẽ có màu vàng đỏ rất đẹp; trái lại ví như tằm chín phải ngày mưa, phải để né ở trong nhà thì kén có màu không được tươi, vì chất nước tiểu tằm thấm vào kén. Nhưng cũng chỉ canh để cho ánh nắng nhẹ thôi, nắng nóng tằm cũng chết mà không làm kén được.
Tằm tự gắn nó trên né để nhả tơ đóng kén trong khoảng thời gian 3-8 ngày.
Tằm có một cặp tuyến nước bọt khác biệt được sử dụng cho việc sản xuất tơ, chất lỏng protein trong suốt, nhớt được tiết ra qua các lỗ hở gọi là lỗ nhả tơ trên phần miệng của con tằm.
Tuyến đường kính của lỗ nhả tơ xác định độ dày của sợi tơ, được nhả thành một sợi dài liên tục. Chất lỏng đông cứng lại khi tiếp xúc với không khí và phân thành một cặp sợi tơ protein. Các tuyến tiết ra một cặp một chất lỏng thứ hai gọi là sericin, một dạng sáp kết hai sợi tơ với nhau, kiểm soát an ninh sợi tơ và kén tằm.
Đều đặn trong vòng bốn ngày liên tiếp, con tằm xoay cơ thể của nó trong một chuyển động hình số 8 khoảng 300.000 lần, xây đắp nên một cái kén và nhả ra khoảng một km sợi tơ rồi hoá nhộng hoàn toàn. Cái kén tằm được tạo ra để giúp con tằm chống đỡ ngoại cảnh bên ngoài và quân thù thiên nhiên.Tằm cả đời chỉ nặng nhọc chăm sóc cho việc ăn của mình, kế đó là khiến cho sao có được cái tổ kén tiến thưởng bền đẹp, bên ngoài là các sợi tơ óng mượt, bên trong là một lớp vỏ mịn màng và không kém phần bền chắc, để rồi đến cuối của vòng đời, tằm sẽ lặng nghỉ một cách an toàn trong đó, kệ cho tạo hóa xoay vần “thành nhộng”. Cả vòng đời của tằm nặng nhọc như thế đó. Khi tằm chín tiến thưởng khởi đầu khiến kén thì nó tròn và dài độ bằng ngón tay út. Khi nó làm cho kén ngừng thì tằm thu hình lại, ngắn còn bằng nửa ngón út, lột lớp da tằm ra trở thành con nhộng, chính mình tròn mập, thon hai đầu, không cánh không chân không mắt, chịu nằm tù trong kén.
Kén tằm có nhì màu: trắng và quà là do nhị giống tằm khác biệt đóng kén cho màu không giống nhau. Giống tằm kén trắng cho sợi tơ dài hơn, mỗi kén kéo được khoảng 700 mét tơ, năng suất cao hơn nhưng không chịu được nhiệt độ mùa hè Việt nam. Giống tằm kén tiến thưởng là giống tằm truyền thống của người Việt, cho màu đẹp nhưng năng suất thấp hơn, mỗi kén chỉ được khoảng 300 mét tơ.
Lúc này người nuôi tằm gỡ kén, liên kết phân loại sơ bộ. Rất nhiều sẽ được đưa đi ươm tơ ko kể một ít kén to, đều được chọn riêng ra để khiến giống cho lứa sau. Kén nào bé bỏng mà nhọn đầu là kén đực, tròn mà đầy đặn là kén cái. Độ 12, 13 ngày sau, kể từ khi tằm chín mở đầu nhả tơ và khiến cho thành kén thì nhộng biến thành con ngài, ở trong cái kén được lựa làm cho giống, cắn thủng một đầu kén và chui ra ngoài. Con ngài màu hơi trắng ngà, giống con bướm có bốn cánh, nhưng cánh ngắn và nhỏ nhắn hơn cánh bướm, xòe ra hai bên, giữa là khúc bản thân tròn mập, thuôn nhị đầu, ngắn bằng nửa ngón tay út, cánh và bản thân dính đầy phấn màu ngà. Con đực và con trẻ trong nhà tậu nhau để giao cấu. Ngài cái được đặt vào nơi để đẻ trứng và chết. Một vòng quay mới lại khởi đầu với chu kỳ đẻ trứng, trứng nở ra con tằm và rồi lại nhả tơ, đóng kén, hóa nhộng, thành ngài…
Ươm tơ
Sau khi gỡ chấm dứt khỏi né, kén để ươm tơ được dàn đều trên nong để loại tiếp những kén bẩn, mỏng dính, thối, thủng đầu… Dụng cụ đựng phải cứng để kén nhộng không bị dập nát trong giai đoạn tải.
Kén tằm có phẩm chất tốt không nhất quyết phải có kích thước lớn mà cần mẩy, nhiều tơ, ít áo kén, dễ kéo tơ và kén phải đồng dạng về hình dạng và kích thước.
Từ khi bắt tằm chín lên né, độ hai ngày sau thì bắt đầu ươm tơ. Phải ươm trong vòng độ 10, 12 ngày là phải chấm dứt hết các kén đã đóng; nếu như chậm, ngài cắn kén chui ra là xem như mất hết, không ươm được tơ nữa vì sợi tơ bị cắn đứt.
Ươm tơ, là trật tự gia công kéo sợi tơ từ kén tằm thành sợi tơ tằm. Trong thứ tự ươm tơ, người ta đem kén tằm nấu trong nước sôi, khiến cho lớp keo tơ secirine tan ra một phần, kén mềm và dễ dàng rút thành sợi. Khởi đầu, người ta thả những cái kén vào nồi nước sôi hay chảo miệng rộng, đảo kén thành từng hàng ngũ nổi trên mặt nước, tìm mối tơ gốc rút ra, cho quấn tham gia những con suốt, hình giống như lõi ống chỉ, xếp thẳng đứng thành hàng ngang, rồi cho chạy vào những guồng tơ tròn bằng gỗ, nằm bắc ngang trên nồi nước sôi, để kéo hết tơ ở mỗi cái kén khiến thành con tơ. Phần còn lại, lớp trong của kén cũng cho vào guồng ươm tơ quay tham gia ống lấy tơ nõn màu tiến thưởng nhạt, là sợi dây mảnh phía trong của kén. Sợi tơ này gồm nhì sợi mảnh, tiết ra trong khoảng cặp tuyến tơ ở tằm chín và dán chặt tham gia nhau, được bao phủ bởi một lớp keo (sericin ), người ta tẩy tinh khiết lớp keo này khi kéo tơ.
Khi kén được lấy hết tơ, những con nhộng tằm lộ ra. Nhộng tằm là món ăn ngậy, béo và tẩm bổ rất được ưa thích.
Kén cắn tổ, không thể ươm tơ thì được kéo thành sợi đũi. Sau đây là phương pháp kéo sợi đũi trong dân dã Việt nam:” Kén đem ngâm vào nước 3 giờ, vắt sạch sẽ nước, nước ngâm và vắt từ nước kén ra gọi là nước cốt, nước này phải giữ lại để sau ngâm kén lần nữa. Bỏ kén vào nồi đun sôi vài phút, thấy kén thâm đều là được. Kén luộc kết thúc, vắt kiệt nước thả tham gia nồi nước cốt, ngâm một đêm thì kén chín, kén chín vừa kéo trơn và nhẹ tay. Kén sống rất khó khăn kéo và rất nặng tay, kén chín quá thì sợi nẫu ra thành một cái búi rác, không kéo được. Người kéo sợi ngồi trên ghế sợi và thấp. Trước một cái chậu sành đầy nước và kén, nhị tay ngâm trong nước để kéo sợi. Kéo sợi không dùng một công cụ trung gian nào dù dễ chơi như đôi đũa, một tay giữ kén, một tay kéo, thuận tay nào kéo tay ấy. Kéo dứt một mẻ sử dụng giằng sợi cuộn lại thành từng con, cho lên sào phơi, mỗi con sợi tương đương một lạng. Sản phẩm này được dệt thành lụa đũi, Lụa đũi to, xốp, mềm, nhẹ. Lực lượng kéo sợi đũi toàn là nữ giới, cụ già 70 – 80, mắt còn tinh thì kéo được. Kéo sợi trông đơn giản nhưng khó nhọc và không dễ dàng hơn ươm tơ. Nhì tay ngâm nước suốt ngày này qua ngày khác. Mùa hè nước ăn tay, phải thường xuyên xát phèn chua, mùa đông tê cóng nhiều lúc phải đổ thêm nước hot, kéo sợi dọc phải tinh mắt đều tay sợi mới nõn nường, thợ lành nghề mới kéo được sợi dọc và để ra một sản phẩm hoàn chỉnh nguời thợ không chỉ có những tài năng mà chứa trong đó cả cái hồn của nghệ thuật.”
Công đoạn se sợi
Sau đó tơ nõn sẽ được se với nhau, tùy theo thuộc tính, số lượng sợi và vòng xoắn để bận rộn cửi rồi dệt thành các loại hàng vải không giống nhau.
Trong khoảng khi tằm nhả tơ cho tới lúc dệt thành vải phải trải qua đa dạng công đoạn: ươm tơ, lấy tơ, nhập tơ, guồng tơ, tấn công ống, mắc cửi … rồi nối cửi, rồi dệt.
Tơ tằm được cuộn lại thành những nén tơ hoặc ống tơ. Tùy theo chất lượng tơ, bí quyết xử lý sợi tơ và bí quyết xoắn sợi tơ, người ta sẽ có được những loại tơ với tên gọi và chất lượng khác nhau.
Phương pháp gọi bình dân:
Sợi mốt: là sợi tơ to, sử dụng để dệt dọc để dệt không bị đứt.
Sợi mành: là sợi mảnh, dùng để dệt ngang, lụa đều, không bị chỗ dày chỗ mỏng mảnh.
Sợi đũi: là sợi của kén cắn tổ, không ươm tơ được, xù xì, thô hơn.
Bí quyết gọi theo phương thức se sợi:
Sợi đơn: là kết quả của giai đoạn xoắn 1 sợi tơ thô. Sợi được xoắn dạng này gọi là sợi nhiễu, mousseliness , hay là sợi the xoắn.
Sợi khổ: là sợi thu được trong khoảng quá trình xoắn nhị hay nhiều sợi tơ thô. Những sợi tơ này được sử dụng để dệt ngang.
Sợi xoắn: là sợi khổ được xoắn chặt
Sợi se 2 lần: 2 hay rộng rãi sợi đơn được se thành một sợi sau đó chúng được chập đôi bằng công đoạn xoắn ngược, nhiều phần dùng để dệt dọc.
Các loại tơ lụa
Từ các sợi tơ ở trên, tùy theo phương pháp dệt người ta có được những loại tơ lụa khác nhau.
Kiểu dệt cổ điển của Việt Nam là phối phù hợp, pha trộn các loại sợi dọc và ngang để tạo ra những mặt hàng không giống nhau. Người thợ khi dệt phải dùng tay đưa, chân dận song song.
Suốt là ống cuốn chỉ, nằm trong ruột con thoi để nhả sợi. Khí cụ đóng hộp cơ bản là sườn cửi gỗ “ con cò “, dệt ra loại hàng vuông, thô, mỏng manh, mức độ 40 hay 60 cm ( Con cò đặt ở trên và chính giữa khuông dệt để thẳng sợi, khiến cho chuẩn cho cái go khỏi lệch ) Những vuông lụa mới dệt kết thúc gọi là lụa mộc, chỉ có màu trắng ngà hay tiến thưởng mỡ gà của tơ, được đem nhuộm sau.
Theo cách thức thủ công, lụa mộc sẽ được ngâm trong nước trà, nước trầu không, nhựa cây … rồi xả, nhuộm màu, phơi khô, nhuộm lại lần thứ nhì để ra đúng màu sắc như ý muốn. Màu nhuộm được pha chế với chất liệu hoàn toàn thiên nhiên như: hột rành rành ( Gardenia augusta, tiếng Hán là Chi tử ), lá bàng ( Terminalia catappa, tiếng Hán là Lãm nhân thụ ) than, gạch
Màu thông dụng là màu đen ( thâm ) và màu nâu. Người ta nhuộm nâu bằng củ nâu. Củ nâu ( Dioscorea cirrhosa – Evergreen yam) đem về, gọt vỏ xắt mỏng dính, giã cho chảy nhựa, đổ thêm nước mà nhuộm. Nhuộm vài nước thì được màu nâu non, phổ biến nước thì có màu nâu già ( nâu đậm ). Các loại lụa nhuộm cho màu gụ nâu. Nhuộm bằng củ nâu vừa bền màu lại vừa chắc sợi. Ngâm nước bùn để có màu thâm. Màu tam giang là màu nâu tím. Người ta còn dùng cánh kiến ( một loại sâu ở mạn Sơn La, Lai Châu ) để nhuộm màu nâu đỏ. Có khi chuội ( trụng nước sôi ) lụa mộc để lấy màu trắng. Trong miền Nam dùng trái mặc nưa để nhuộm lụa đen Tân Châu ( lãnh Mỹ A).
( Mặc nưa được trồng phổ biến ở Campuchia. Cây cao một vài ba thước. Lá nhỏ xíu, hình thuẫn, xanh láng. Trái giống như trái olive, khi còn sống màu xanh, khi chín chuyển màu đen )
Hiện nay, kỹ thuật nhuộm tiến bộ đem lại cho lụa tơ tằm những màu sắc đa dạng và đặc sắc hơn nhưng dù sao trong sâu thẳm tâm hồn cư dân Việt, những màu sắc mộc mạc tự nhiên vẫn được ưu ái trở lại kiếm tìm.
Với bàn tay tao nhã và sự sáng tạo không chấm dứt của người địa phương vietnam, các sản phẩm dệt ra trong khoảng tơ tằm rất giàu sang, đa dạng như: lụa, là, gấm, vóc, vân, the, lĩnh, băng, sa, xuyến, đoạn, nhiễu, đũi, cấp, kỳ cầu …
Khiến cho ra đủ các thứ hàng
Hàng đơn, hàng kép dọc ngang tinh tường
Lượt, là, lĩnh, lụa, xuyến, lương
Đoạn, vân, gấm, vóc, sa, băng, kỳ cầu .
Những mặt hàng có nền dày gồm:
– Gấm:
Nền dày, bóng như xa tanh. Nền gấm thường có những hoa văn, chữ triện hay chữ thọ với sắc màu tươi, sặc sỡ bằng kim tuyến, ngân tuyến được dệt như thêu. Một tấm gấm thường có phổ thông màu, thông thường là năm màu: xanh, đỏ, tím, vàng,trắng hay bảy màu, gọi là gấm ngũ thể hay thất thể. Do sợi ngang ( tạo hoa nổi lên trên ) và sợi dọc ( tạo nền chìm ở dưới ) đều được nhuộm màu nên khi có ánh sáng, đứng ở mỗi góc cạnh khác biệt, ta sẽ thấy bản thân mình gấm có các màu sắc không giống nhau.
Gấm có vẻ đẹp lộng lẫy, rực rỡ nên ngày xưa dân thường không được sử dụng, chỉ có vua, quan mặc được mà thôi.Vua mặc gấm quà có nhì rồng chầu mặt nguyệt hay hổ phù. Còn gấm may lễ phục cho các quan thường là gấm hoa tròn hay gấm hoa bạc. Có câu:” Dệt gấm, thêu hoa “
– Vân:
Là mặt hàng xếp thứ nhì sau gấm. Hàng vân có nền lụa, mỏng tanh hơn xa tanh, bao giờ cũng có nhị kiểu hoa dệt trên một tấm vân: hoa nổi và hoa chìm; Hoa nổi bóng mịn, còn hoa chìm phải đưa lên ánh sáng mới thấy được. chậm tiến độ là nét độc đáo của hàng vân, nhờ có hoa thủng như vậy, nên các áo lót bên trong sẽ nổi màu lên rất đẹp khi mặc áo ngoài may bằng vân.Vân được dùng dễ may áo dài mặc vào dịp hội hè, đình đám.
Những mặt hàng dày có số lượng sợi dọc nhiều là:
– Lĩnh ( lãnh):
Sợi mịn, một mặt bóng, một mặt mờ do khi dệt đưa sợi dọc lên rộng rãi tạo nên sự bóng lộn cho mặt hàng. Lĩnh thâm (đen ) trót lọt rất thông dụng, sử dụng may váy, quần cho thiếu nữ, ngoài lĩnh suôn sẻ còn có lĩnh hoa dầy dặn, có điểm lấm tấm hoa mịn màng, kín đáo, có tên riêng là lĩnh hoa chanh, nổi tiếng nhất là lĩnh Bưởi đen nhánh, óng mượt.
– Đoạn:
Đoạn cũng được dệt theo cách thức của lĩnh, nhưng dày hơn, sợi dọc nhiều hơn cả gấm. Khác lạ sợi dọc, sợi ngang nổi đều nhau, mịn màng, óng ả. Đoạn sử dụng để may áo dài cho nam giới mặc vào những dịp trọng thể .Do hàng đoạn dày nên người ta thường may áo đoạn bọc lụa bên trong mặc tham gia mùa lạnh.
– Vóc:
Là một thứ đoạn mỏng tanh, có hoa, dệt bằng sợi đồng màu, dùng làm cho tán thờ thần hay may bộ cánh cho vua chúa, quan lại. Vóc thường đi thông thường với gấm: gấm vóc.
Những mặt hàng dệt thủng ( thưa ):
– The:
Sợi dệt bóng và mảnh, sợi dọc rất ít nên the thưa. Dệt the là sắp xếp các sợi dọc và ngang không khít nhau, tạo nên hình thủng theo hàng ngang. The có đa dạng loại: the đơn ( mỏng mảnh ), the kép ( dầy ), và the hoa. The được nhuộm thâm để may áo mặc bên ngoài, hay chuội cho trắng để mặc mùa nóng, nổi tiếng nhất là the La Cả.
Đối với dân thường, áo the được coi là sang nhất và rất phổ biến. Những hàng the sử dụng may trang phục tế lễ gọi là hàng địa, thường có hoa văn khác lạ như: song hạc, hổ phù, thủy ba gợn sóng
Sa, xuyến, băng cũng tựa như the, là các loại hàng mỏng manh, bóng và bền: vì khi giặt không bị xô dạt sợi, dù mỗi mặt hàng mỗi vẻ không giống nhau
– Sa:
Sa được dệt rất mỏng manh nên trong suốt, tạo nên những con đường vân óng ánh rất đẹp nếu như mặc áo trong màu trắng. Sa mỏng manh và mát nên thường được mặc vào mùa hè.
Có sa đơn và xa hoa. Xa hoa có phổ thông loại: khác biệt là sa thất thể và sa cung đình( sử dụng may áo long bào cho vua mặc vào mùa hot ).
– Xuyến ( quyến ):
Xuyến như sa, có cát nổi ngang, mỏng dính hơn the suôn sẻ và thoáng trông tựa mành mành do sợi dầy xen lẫn sợi thưa. Xuyến bận rộn hơn the.
– Băng:
Cũng là mặt hàng thủng, trong suốt, có hoa loáng thoáng, nhẹ hơn the.
– Cấp:
Mỏng tanh gần giống như the, lượt và thường có hoa.
– Lượt:
Mặt hàng dệt thưa, mỏng tanh, mịn, rất mềm, sử dụng may khăn, áo.
– Lương:
Có lương đơn và kép, sử dụng để may áo dài, làm cho khăn.
Các sản phẩm dệt khác:
– Lụa:
Có nhì loại: lụa trót lọt và lụa hoa , dệt bằng tơ nõn sao cho sợi dọc và sợi ngang khít với nhau, tạo nên vẻ mịn màng, óng ả và độ dày vừa phải.
– Là:
Cùng họ với lụa, dệt bằng tơ nõn, có những trục đường dọc bé bỏng đều, thường được dùng làm cho khăn màu hay nhuộm màu để làm cho các phần đổi màu trong trang phục.
– Nhiễu:
Là thứ lụa dệt bằng sợi đã se nên mặt nổi cát như hàng crêpe hiện tại, sử dụng khiến cho khăn.
– Kỳ cầu:
Là thứ lụa bóng có hoa bé nhỏ, nền mịn và đều.
– Đũi:
Được dệt từ tơ trong cùng của kén tằm, hơi thô, cũng dày và bền như nái, nhưng mềm và mịn hơn. Đũi nguyên thủy óng màu tiến thưởng chín của kén tằm. Đũi thì có loại trơn tuột, loại hoa và đũi thọ hỉ. Đũi mộc mạc, thoáng, mát mùa hè, rét mướt mùa đông, sử dụng may quần, áo và dây lưng.
– Sồi ( chồi ):
Dệt bằng tơ gốc, thường dùng may yếm, khố, bao …
– Nái:
Được dệt bằng sợi kéo trong khoảng vỏ kén bên ngoài nên thớ to, có đa dạng lông và cục sần, thường có màu quà đậm, cứng nhưng rất bền. Nái sử dụng làm cho khăn, may thắt lưng …
Hiện giờ với kỹ thuật dệt hiện đại và các kỹ thuật mới giúp khắc phục được khuyết điểm dễ nhăn, dễ hỏng của tơ tằm, người ta đóng gói rộng rãi loại vải lụa tơ tằm khác biệt, dịch vụ cho đủ mọi yêu cầu trang phục:
Chiffon: lụa chiffon tơ tằm mỏng manh tang, trong mờ, mượt mà, có sự mềm mại, dịu dàng, rét mướt, tao nhã của tơ sợi thiên nhiên. Ngoài vật phẩm thông dụng là hàng màu trót lọt , hiện giờ có phần lớn mặt hàng lụa chiffon in hoa văn mới lạ và thích mắt với đa dạng kích thước, thích hợp với rộng rãi loại trang phục.
Habotai: đục nhẹ, mỏng dính, nhẹ tơn, rất mềm mại và mát dịu. Rất dịu dàng và tạo sự dễ chịu dễ chịu cho khách khi sử dụng nên lụa Habotai cũng được dùng để may áo kiểu sử dụng cho mùa hè hoặc áo dây, áo ngủ .
Satin: óng ả và mượt mà , bóng đẹp. Lụa satin tơ tằm rất dịu dàng, mềm mại, rút mồ hôi, lạnh buốt tham gia mùa hè, lại không tích điện dính sát vào người vào mùa đông.. Ngoài ra các màu trơn, lụa satin còn được in nhiều hoa văn giàu có mang đến sự chọn dễ ợt cho đối tượng mua hàng để may áo cưới, bộ cánh hàng ngày, bắt mắt và trang trí phía bên trong.
Twill: có độ bóng vừa phải, dày dặn và độ rũ cao hơn lụa habotai mà vẫn mượt mà, lạnh ngắt, phù hợp với mọi lứa tuổi. Tạo cảm giác dịu dàng thoải mái khi mặc , không gây khó chịu, k.í.c.h t.h.í.c.h da nên thích hợp mọi bộ cánh phong cách.
Organza: hơi cứng hơn Taffeta nhưng thưa và mỏng mảnh hơn và có thể nhìn xuyên suốt. Dùng thích hợp nhất là các vật phẩm may mặc hoặc trang hoàng cho áo cưới hoặc đầm dạ hội quý phái.
Taffeta: có độ bóng, độ cứng, “ đứng chính mình”, lại không bám da vào mùa đông nên phù hợp để may áo cưới, áo vest, áo khoác, váy ngắn, quần tây hay hòa hợp với các loại chất liệu khác để may item thời tr,ang công sở, dạo phố.
Tussah: còn gọi là “Đũi thô” là sản phẩm được dệt từ những sợi tơ thô của con tằm. Đũi có bề mặt hơi khô nhưng có độ bóng nhẹ nên thích hợp cho item áo sơ mi nam , áo vest hoặc quần tây.
Jacquard: mềm mại, nuột nà, óng ả. Trong khi màu sắc tươi trẻ, nhiều chủng loại, lóng lánh đặc trưng của tơ tằm, các hoa văn phú quý trong kỹ thuật dệt hoa văn chìm mang đến sự chọn lựa nhiều chủng loại cho khách hàng để may áo dài, y phục cá tính, trang trí phía bên trong.
Damash: là loại vải dày dặn, có độ mềm vừa phải, mềm mại hơn Taffeta, nhưng có độ bóng và ánh màu như satin, có đa dạng kiểu hoa văn lạ thích hợp may áo vest, quần tây, áo dài, cravat…
Để có được vải tấm lụa thanh lịch, mượt mà, cần đầu cơ biết bao lăm công phu và thời điểm. Nguyên liệu thiên nhiên tuyệt vời này mang đến cho chúng ta sự dễ chịu, an toàn, thoải mái khi dùng và xứng đáng để chúng ta trả giá cao để dùng chúng.
Nguồn: http://baminh.com/tin-tuc/tong-quan-...at-lua-to-tam/
Xem thêm: cách chùi nồi bị khét
0 nhận xét:
Đăng nhận xét